فرضیه دولت نهم در خصوص بی ارتباطی نرخ تورم و رشد حجم نقدینگی همچنان رد می شود.
در حالی که محمود بهمنی در هفته گذشته خبر از عبور نقدینگی 200هزار میلیارد تومان داد و در عین حال اعلام کرد نرخ تورم در پنج ماهه منتهی به مرداد‌ماه سال جاری به 2/20درصد رسیده است به نظر می‌رسد هنوز کارشناسان اقتصادی از رشد شدید نرخ تورم در نیمه دوم سال نگران هستند و بحث چگونگی ارتباط میان نقدینگی و نرخ تورم در اقتصاد ایران دوباره به جمع مباحث داغ محافل اقتصادی بازگشته است.
آیا تورم اقتصاد ایران ریشه در حجم نقدینگی دارد؟ این سؤال با دو پاسخ بله یا خیر ریشه بحثهای کارشناسی زیادی در میان کارشناسان اقتصاد ایران است که طی سالهای گذشته باعث ایجاد ساختارهای مختلفی در سیاستگذاری‌های کلان شده و درنهایت نیز هنوز به نتیجه نرسیده است ولی آمارها نشان می‌دهد حداقل طی چهار سال گذشته این رابطه به شکلی ملموس وجود داشته و رشد نقدینگی در اقتصاد ایران با نرخ تورم همگام بوده است. البته فاصله بین این دو پاسخ طی سالهای 84 تا87در واقع نشان‌دهنده تغییر نگاه دولت به نفع طرفداران ارتباط مستقیم تورم و حجم نقدینگی است.
دولت نهم در دو سال اول فعالیت خود و در زمانی که پرویز داودی فصل‌الخطاب سیاست‌های اقتصادی دولت محسوب می‌شد تزریق نقدینگی و سیاست‌های انبساطی با توجه عدم ارتباط بین نقدینگی و تورم در اولویت سیاست‌های اقتصادی کشور قرار گرفت و همین فرایند باعث شد طی چهارسال فعالیت این دولت نرخ تورم که با فشارهای زیاد به مرز تک‌رقمی شدن رسیده بود به جهشی 15 درصدی به 25 درصد برسد.
اما در دوسال دوم فعالیت دولت و بعد از تغییرات چندین باره در ترکیب اعضای اقتصادی کابینه و ریاست بانک مرکزی آنچه در برآیند سیاست‌های اقتصادی دولت به خوبی قابل لمس است تغییر نگرش دولت بود به رابطه نقدینگی و تورم که در نهایت منجر به اتخاذ سیاست‌های انقباضی شد که باعث شد نرخ رشد نقدینگی در دوساله دوم فعالیت دولت سیر نزولی پیدا کند.
درنهایت به رغم تأکیداتی که از سوی همفکران پرویز داودی در سالهای 84 و85 در مورد بی‌ارتباطی تورم اقتصادایران با حجم نقدینگی مطرح می‌کردند محمود بهمنی رئیس کل بانک مرکزی در مصاحبه اول مهر خود می‌گوید: البته این دو با هم مرتبط هستند و هرچه میزان نقدینگی افزایش یابد، تورم نیز افزایش می‌یابد.
نکته جالب آنکه در سال 88 شاهد کاهش نرخ تورم بوده‌ایم به طوری که نرخ تورمی که در پایان سال 87 به 4/25درصد رسیده بود طی پنج ماهه سال 88 به 2/20درصد کاهش پیداکرده است و دولت تلاش دارد این مسئله را ناشی از سیاست‌های موفق خود در زمینه مهار نقدینگی بداند یعنی نگاهی صددرصد متفاوت با تئوری‌های سال 84 ناشی از مهار نقدینگی و هدایت آن به سمت تولید می‌دانند.
محمود بهمنی درهمان مصاحبه خود می‌گوید: زمانی که نقدینگی به سمت تولید هدایت می‌شود بازدهی طرح‌ها را افزایش می‌دهد از طرفی اثر عرضه نقدینگی را نیز خنثی می‌کند. اما اگر این نقدینگی در جای دیگری مصرف شود موجب افزایش تورم می‌شود. نقدینگی مانند تیغ دو‌لبه عمل می‌کند؛ ممکن است ضمن اینکه تولید را افزایش نداده، تقاضا را بالا ببرد و موجب افزایش تورم شود که این موضوع خطرناک است.
اما این فرآیند که از سوی دولت برای مهار تورم اتخاذ شده است و البته می‌توان آن را ناشی از کاهش درآمدهای نفتی نیز دانست در عمل به رکود اقتصادی آغاز شده از سال 87 دامن زده است و به نظر نمی‌رسد برخلاف گذشته آنچه را که به اسم کاهش نرخ تورم رخ داده است از سوی دولت به عنوان دستاورد مورد استفاده تبلیغاتی قرار بگیرد.
مجید قاسمی یکی از رؤسای سابق بانک مرکزی در مصاحبه‌ای که یک سال پیش با ایسنا داشته به این نکته اشاره کرده است که سیاست رشد صفر نقدینگی به رکود دامن زده است.
البته به نظر می‌رسد دولت متوجه شده که به جای اتخاذ سیاست‌های انقباضی و انبساطی شدید که هردو سقوط از یک سوی بام تورم و یا رکود را منجر می‌شود به اتخاذ سیاست‌های بینابین روی آورده و در نیمه اول سال جاری نشان داده است که نرخ رشد نقدینگی را نسبت به سال گذشته با فشار کمتری کنترل می‌کند.
براساس آمارهای بانک مرکزی در پنج ماهه اول سال جاری نرخ رشد نقدینگی در حدود 19/5درصد رسیده است و این نشان می‌دهد که در طول سال اگر حجم نقدینگی در همین شرایط رشد کند می‌توان برآورد کرد که نقدینگی در سال جاری کمی بیش از 12درصد رشد می‌کند و این در حالی است که نرخ رشد نقدینگی در سال 87 معادل 74/9درصد بوده است.
البته تذکر یک نکته در این میان ضروری است که در تحلیل رابطه نقدینگی و تورم نباید به تأخیر فاز زمانی بی‌توجه بود زیرا تأثیر رشد نقدینگی در نرخ تورم با فاصله زمانی رخ می‌دهد.
مسعود نیلی رئیس گروه اقتصاد دانشگاه صنعتی شریف در توضیح این مسئله می‌گوید: «رابطه نقدینگی و تورم یک رابطه لحظه‌ای نیست که اگر نرخ رشد نقدینگی در یک مقطع بالا رفت، میزان تورم هم در همان زمان رشد کند یا اگر نرخ رشد نقدینگی در یک ماه کاهش شدید داشت، بلافاصله تورم کاهش یابد. در حقیقت میزان و سرعت رشد نرخ تورم یکسان نیست و اصولاً اثرات رشد نقدینگی با تأخیر ظاهر می‌شود که این تأخیر وابسته به عوامل دیگری است.»
البته هنوز بسیاری از کارشناسان اقتصادی با تأکید بر بعد رکودی تورم در ایران تأکید دارند که نقدینگی تأثیری بر تورم ندارد، در این زمینه مهدی تقوی استاد داشگاه علامه معتقد است تورم اقتصاد ایران ناشی از طرف عرضه است و تزریق نقدینگی می‌تواند با دامن زدن به تقاضا به کاهش رکود کمک کند.
البته این دیدگاه نیز مانند آنچه که از زبان رئیس کل بانک مرکزی بیان شده مشروط به هدایت درست نقدینگی است که متأسفانه در سالهای 84 و 85 این کار انجام نشد و دولت به دلیل آنکه بتواند از سونامی تورمی جلوگیری کند در عمل باتکیه بر واردات بی‌رویه و اتخاذ سیاست‌های انقباظی به مقابله با آثار نقدینگی پرداخت که بی‌برنامه و شتابزده در بدنه اقتصاد کشور تزریق شده بود.
علی پاکزاد- خبرآنلاین
